Факты пра ерба матэ

Невялікі спіс фактаў пра ерба матэ - класным, але малавядомым у нашых краях напоі паўднёваамерыканскіх індзейцаў.

Калі вы - аматар якаснай смачнай гарбаты, шукаеце для сябе замену кавы ці проста жадаеце паспрабаваць нешта новае, то, магчыма, гэта будзе вам цікава.

1

Ерба матэ (часам проста матэ або ерба) гэта напой, які гатуецца з лісця і маладых галінак падуба парагвайскага, па-навуковаму - Illex Paraguariensis. І хоць часцей за ўсё ў нас яго можна набыць у крамах гарбаты, гэта ўсё ж не гарбата.

Расце падуб парагвайскі ў Паўднёвай Амерыцы, а канкрэтней - у некаторых правінцыях Аргенціны, Бразіліі і Парагвая. Усё з-за клімату і складу глебы. Культывацыя ў іншых раёнах адмысловых поспехаў пакуль не прынесла (хоць спробы не спыняюцца).

2

Йерба матэ дзейнічае танізавальна з-за кафеіну, а таксама змяшчае вялікую колькасць разнастайных вітамінаў, мікраэлементаў і антыаксідантаў. Не буду ўдавацца ў падрабязнасці, таму што сам невялікі знаўца ўсяго гэтага, але інфармацыі па тэме мора.

Ёсць меркаванне, што рэчыва, якое змяшчаецца ў падубе парагвайскім гэта не кафеін, а нешта падобнае на яго па хімічным складзе, але з некалькі адрознымі ад апошняга ўласцівасцямі. У народзе яго часта называюць “матэін”, аднак сур’ёзных навуковых прац, дзе б даказвалася, што гэта рэальна розныя рэчывы, я не знаходзіў. Хоць дзеянне матэ на арганізм сапраўды адрозніваецца ад, напрыклад, той жа кавы.

3

Яшчэ з нагоды даследаванняў - адзін час хадзілі чуткі, што матэ можа мець канцэрагенны эфект, аднак навукоўцы высвятлілі, што гэтыя ўласцівасці датычацца ВЕЛЬМІ гарачага матэ (такі любяць піць, напрыклад, у Аргентыне і Уругваі) і што такімі ж ўласцівасцямі могуць валодаць і вельмі гарачыя гарбата ці кава.

Так што, аматары заварваць гарбату кіпенем мацней, гэта можа магчыма прывесці да непрыемных наступстваў у будучыні, беражыце сябе.

У публікацыях, каторыя я чытаў, казалі, што тэмпература, вышэй за якую ва ўсіх гэтых напояў (матэ, гарбата і кава) з’яўляліся канцэрагенныя ўласцівасці - 65°C і вышэй.

4

Назва напою паходзіць ад спосабу яго ўжывання - “матэ” з мовы кечуа, у якім слова “mati” абазначае “збан з бутэлькавага гарбуза”. Першапачаткова яно не пазначала ні напой, ні саму расліну, ні высушанае лісце расліны, а толькі пасудзіну, з якой напой п’юць.

Ну а слова “ерба” атрымалася з запазычання іспанцамі (якія актыўна асвойвалі землі Паўднёвай Амерыкі) з мовы гуарані, і азначае яно проста “трава” ці “зелле”.

Менавіта са спалучэння слоў мовы кечуа (пасудзіна) і мовы гуарані (зелле) і ўтварылася іспанская назва напою - ерба матэ.

5

Яшчэ адзін цікавы факт пра ерба матэ - у аргентынскім горадзе Пасадас, сталіцы правінцыі Місіянес, існуе першы ў свеце Нацыянальны Інстытут Ерба Матэ (Instituto Nacional de Yerba Mate, INYM).

6

Як правільна гатаваць і піць ерба матэ? Звычайна матэ ўжываюць з дапамогай калабаса - традыцыйнага гарбузовага посуду, і бамбіллі - трубачкі з фільтрам, праз якую пацягваюць настой.

У наш час, вядома, і калабас, і бамбілля могуць быць з любога матэрыялу, але “тру” матэманы працягваюць прытрымвацца традыцый.

7

З-за таго што матэ складаецца не толькі са здробненнага лісця і галінак, а яшчэ і адносна вялікай колькасці пылу з гэтага самага лісця, трэба ўмець правільна заварваць напой, каб гэты пыл не забіваў бамбіллю і не трапляў вам у рот.

Для гэтага трэба запоўніць 2/3 аб’ёму калабаса матэ, зачыніць адтуліну далонню, перавярнуць калабас і ускалыхнуць яго, каб дробныя фракцыі апынуліся знізу. Затым нахіліць калабас, каб матэ ссыпалася да аднаго краю, і ўставіць бамбіллю ў утварыўшуюся горачку. Затым заліць па бамбіллі трохі гарачай вады, даць ёй увабрацца і затым даліць яшчэ. Піць матэ можна некалькі разоў, падліваючы ваду, да таго часу, пакуль смак не знікне. Доўга настойваць заварку таксама не трэба, пасля заліва вады звычайна хапае некалькіх імгненняў.

Такі спосаб называюць “праліваннем” робячы акцэнт на тым, што матэ не заварваецца і не настойваецца падоўгу. Хоць ёсць і альтэрнатыўныя варыянты прыгатавання.

Уявіць усе гэтыя дзеянні правільна можа здавацца цяжкім, але тут прасцей убачыць, чым чытаць. Добра, калі ў вас ёсць знаёмы, які можа паказаць асабіста як гэта ўсё рабіць, ці можна проста паглядзець відэа, цемра іх!

8

З альтэрнатыўных рэцэптаў матэ: тэрэрэ - халодны (доўга настойваецца ў халоднай вадзе), з даданнем розных зёлак ці інгрэдыентаў (стэвія, мёд, цытрына і г.д.), вараны (доўга выварваюць на павольным агні), які праліваецца ў садавіне (замест калабаса) або з малаком/сокам замест вады.

9

Выбіраючы матэ добра б ведаць краіну-вытворца, таму што ў розных краінах традыцыі вытворчасці і ўжывання адрозніваюцца. Ды і густ і іншыя адчуванні ад ужывання могуць значна адрознівацца. Хтосьці аддае перавагу мацнейшым напоям, хтосьці мякчэйшым, хтосьці шануе нейкія адмысловыя ноткі густу.

Напрыклад, аргентынскі матэ - класіка, звычайна ў складзе 50 на 50 або 70 на 30 працэнтаў лісця і галінак, у асноўным буйны памол з багатай палітрай травяных і драўняных адценняў. Можна знайсці шмат добрых марак для жадаючых паспрабаваць матэ!

Уругвайскі матэ мае даволі дробны памол і часта даволі настойлівы насычаны густ. Даволі моцны матэ з моцным танізавальным эфектам, і я б рэкамендаваў яго тым, хто ўжо спрабаваў якія-небудзь мякчэйшыя “традыцыйныя” гатункі.

Парагвайскі матэ - часта жорсткі і моцны матэ з вялікай колькасцю пылу і лісця. Чытаў, што гэта з-за кахання парагвайцаў ужываць матэ спосабам тэрэрэ - халодным настойваннем.

Матэ з Бразіліі, які таксама называюць шымарон або эрва матэ, часцей складаецца з пылу і падобны чымсьці на маццю - японскую парашковую зялёную гарбату. Традыцыйна заварваецца вадой пагарачэй і у паронга - сасудах грушападобнай формы, буйнейшых, чым калабасы Парагвая, напрыклад.

10

Таксама матэ падзяляюць па катэгорыях, таму што дзяленні па краінах-вытворцах усёткі даволі ўмоўныя і, напрыклад, якая-небудзь фірма з Аргентыны можа выпускаць дзясяткі гатункаў матэ, якія будуць істотна адрознівацца паміж сабой.

Назвы такіх катэгорый часцей за ўсё даволі відавочныя для дасведчаных у іспанскай мове, але я пералічу і апішу тут некаторыя часцей за ўсё сустракаемыя. Сам я не ведаючы іспанскай даведваўся сэнс гэтых слоў менавіта спрабуючы розныя віды матэ :)

Матэ Tradicional - класічная ерба, традыцыйны памол (70 на 30 працэнтаў лісця і галінак). Despalada - моцны матэ з паніжанай колькасцю ў складзе пылу і галінак. Barbacua – матэ, які прайшоў доўгую стадыю прагрэву (ад 12 гадзін). Suave - мяккі матэ з невысокім працэнтам кафеіну, добра падыходзіць для знаёмства з напоем. Seleccion Especial - селекцыйны матэ прэміяльнай якасці. Organica - матэ, які гадуецца без ужывання аграхіміі, які збіраецца ўручную, сушыцца без дыму пры невысокіх тэмпературах. Sin Humo - матэ сушыцца без дыму, з-за чаго яго густ дастаткова мяккі, адсутнічае вэнджаны водар. Compuesta Con Hierbas - матэ з дадаткамі розных зёлак (фенхель, гуарана, што-заўгодна). Saborizada - ерба з фруктовымі дадаткамі.

11

Цяпер крыху інфармацыі аб тым як выбіраць ерба матэ і на якія дэталі варта звярнуць увагу пры куплі. Першае і вельмі важнае - матэ не павінен прадавацца на вагу ў адкрытых упакоўках!!

Хутчэй за ўсё такі матэ будзе адсырэўшым з-за вільгаці з паветра, будзе выдыхлым і праліваючы яго вы наогул не атрымаеце задавальнення. Я аднойчы дзеля цікавасці купіў крыху такога - як быццам нейкая салома, проста кашмар!

Другое - чытайце этыкеткі на пачках. Добры матэ пасля сушкі павінен захоўвацца пэўную колькасць месяцаў - вытрымлівацца. Калі ён захоўваецца менш за 1 год, то будзе мець не такі насычаны густ, але пры вельмі доўгім захоўванні (больш за 5 гадоў) ліст пачынае проста разбурацца.

Трэцяе - лісце з чорнымі кропкамі ці плямамі сведчыць аб нізкай якасці сыравіны ці апрацоўкі. Таксама добры матэ павінен мець пах. Яго адсутнасць гаворыць аб пасрэднай якасці.

І вядома ж важнымі з’яўляюцца рэпутацыя прадаўца і вытворцы, але гэта адносіцца не толькі да ерба матэ. Спрабуйце розныя віды, розныя маркі, матэ розных краін і ў выніку ў вас будзе свой рэйтынг, які адпавядае вашым густам.

12

З гісторыі матэ: еўрапейцы пазнаёміліся з матэ ў часы каланізацыі Іспаніяй земляў Паўднёвай Амерыкі. У сярэдзіне 16 стагоддзя туды прыходзіць ордэн езуітаў, якія сярод іншага вывучаюць побыт мясцовага індзейскага насельніцтва. Яны заўважаюць, што мужчыны паўсюль носяць з сабой мяшочкі з матэ.

Знаёмства ж саміх індзейцаў з матэ губляецца ў глыбіні стагоддзяў і дакладных дадзеных аб тым, калі яны пачалі яго ўжываць, няма. Вядома, што індзейцы ўжывалі матэ як заварваючы гарачай вадой, так і проста жуючы лісце падуба.

Захаваўся міф індзейцаў племя Гуарані аб тым, што калісьці даўно іх наведаў бог Паі Шуме (Pa’i Shume), які навучыў іх рэлігіі, земляробству і медыцыне. Таксама ён падзяліўся веданнем аб тым, як вырошчваць падуб і рыхтаваць з яго лісця матэ.

Індзейцы лічылі, што матэ ўмацоўваў сілы, лячыў хваробы і падаўжаў жыццё. Сучасныя медыцынскія даследаванні шмат у чым пацвярджаюць станоўчы ўплыў ужывання матэ (у разумных межах) на арганізм чалавека.

Езуіты ў выніку таксама пачалі піць матэ, лічылася што гэта дапамагае ад цынгі і іншых хвароб. У тыя часы матэ пілі не так, як прынята зараз - проста засыпалі матэ ў калабас, зачэрпвалі ваду і цадзілі скрозь зубы.

Езуіты хутка ацанілі матэ і арганізавалі яго пастаўкі ў Стары Свет, дзе новы напой называлі “настоем езуіта”.

Першапачаткова іспанцы паставіліся да матэ з вялікім падазрэннем і недаверам, і ў нейкі момант яго ўжыванне нават было забаронена законам. Але ў выніку яны яго рассмакавалі, ацанілі і нейкі час у кошце ён абыходзіў нават гарбату і каву.

Пазней у Аргентыне з’явілася цэлая цырымонія матэпіцця - з перадачай калабаса па крузе, якая паступова абрасла ўсім гэтым містыцызмам і пафасам, які зараз можна часам назіраць. Але першапачатковай прычынай была беднасць і цана напою.

Калі ў 19 стагоддзі Паўднёвую Амерыку накрыла хваля рэвалюцый і войн у Еўропе пра ерба матэ забыліся на нейкі час, і пра яго зноў успомнілі як пра нешта экзатычнае ўжо ў пачатку 20 стагоддзя дзякуючы польскім эмігрантам, якія арганізавалі шырокую вытворчасць і экспарт па ўсім свеце.

13

З нагоды правільнага вымаўлення слова “матэ” - націск правільна ставіць на першы склад. “Матэ” з націскам на другі сугучна з іспанскім словам, якое азначае “я забіў”.

14

У аргентынскім горадзе Тыгры, які знаходзіцца недалёка ад сталіцы Аргенціны - Буэнас-Айрэса, ёсць цэлы музей ерба матэ, дзе можна падрабязней даведацца пра гісторыю гэтага напою, якая цесна звязана з гісторыяй самой Аргенціны, і ўбачыць шмат цікавых экспанатаў па тэме!

15

Ёсць шмат гісторый пра аргенцінцаў і уругвайцаў, у якіх бываюць складанасці з праходжаннем межаў розных краін - памежнікі блытаюць пакеты з матэ з марыхуанай, а моўны бар’ер толькі ўсё пагаршае.

16

Існуе нямецкі безалкагольны энергетык Club Mate. Мне давялося паспрабаваць такі ў Францыі - нешта дзіўнае і хоць прысмак ерба матэ прысутнічае, але лепш, здаецца, не ведаць з чаго ён зроблены.

17

30 лістапада адзначаецца Міжнародны Дзень ерба матэ! Дата выбрана ў памяць Дня нараджэння аргенцінскага лідэра Эндру Гуакурары, больш вядомага як “Andresito”, былога камандуючага генерала паўночна-ўсходняй правінцыяй Місьёнэс. Ён заахвочваў вытворчасць і распаўсюджванне матэ.

18

У Аргенціне спажываецца каля 100 літраў матэ ў год на чалавека. У 90% аргенцінскіх і парагвайскіх дамоў ёсць ерба матэ.

19

Існуюць антыцэлюлітныя крэмы і гелі з экстрактам матэ. Таксама існуюць капсулы з матэ для пахудання. Наколькі ўсё гэта эфектыўна - не ведаю.

20

У 2013 годзе кангрэс Аргенціны зацвердзіў ерба матэ ў статусе нацыянальнага набытку краіны!

21

Вялікім аматарам ерба матэ з’яўляецца Папа Рымскі аргенцінскага паходжання - Францыск.

22

Таксама ерба матэ вельмі папулярны за яго ўласцівасці сярод амерыканскіх спартсменаў (і не толькі). Напрыклад, футбалістаў аргенцінскага паходжання Месі і Марадону часта можна ўбачыць на фота з калабасамі.

23

Чарльз Дарвін пісаў, што ерба матэ станоўча ўплывае на яго сон.

24

Дарэчы, у ерба матэ ёсць свой эмодзі - 🧉, дададзены ў 2019 у рэлізе эмодзі 12.0!

25

У гонар ерба матэ названа асяроддзе працоўнага стала MATE, якое з’яўляецца форкам GNOME 2. У мяне на адным з наўтбукаў, дарэчы, стаіць Mint з ім.

Напрыканцы

Гэта пакуль што ўсё, што мне прыйшло ў галаву па тэме, спадзяюся, што гэта было камусьці цікава, і, магчыма, заматывавала кагосьці паспрабаваць для сябе новы напой!